Dövlət satınalmalarında satınalma komissiyasının rolu

Dövlət satınalmaları dövlət büdcəsindən səmərəli və şəffaf şəkildə vəsaitin xərclənməsini təmin edən mühüm proseslərdən biridir. Bu prosesdə satınalma komissiyasının rolu xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Satınalma komissiyası dövlət təşkilatının müəyyən etdiyi ehtiyacların qanunvericiliyə uyğun, rəqabətli və ədalətli şəkildə təmin olunmasında əsas funksiyanı yerinə yetirir.

Satınalma komissiyası, adətən, 5 üzvdən ibarət olur və təşkilat rəhbəri tərəfindən formalaşdırılır. Üzvlər müvafiq sahə üzrə bilikli və təcrübəli şəxslər arasından seçilir. Komissiyanın əsas məqsədi satınalma prosedurlarının düzgün planlaşdırılmasını, keçirilməsini və nəticələrinin müəyyən edilməsini təmin etməkdir.

Komissiya satınalma planının hazırlanmasında iştirak edə bilər, lakin əsas fəaliyyəti müsabiqələrin təşkili və təkliflərin qiymətləndirilməsidir. Satınalma prosesi başladıqdan sonra komissiya sənədlərin düzgün hazırlanmasını yoxlayır, iştirakçıların sənədlərini qəbul edir və qiymətləndirmə meyarlarına uyğun şəkildə araşdırır.

Qiymətləndirmə mərhələsində komissiya üzvləri təqdim olunan təklifləri texniki və maliyyə baxımından təhlil edir. Təkliflərin obyektiv və şəffaf şəkildə qiymətləndirilməsi komissiyanın əsas vəzifələrindəndir. Bu zaman dövlət satınalmaları haqqında qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş meyarlara riayət olunmalıdır.

Satınalma komissiyası yekun qərarı protokolla rəsmiləşdirir və qalibin seçilməsi barədə əsaslandırılmış sənəd təqdim edir. Bu sənədlər gələcəkdə mümkün şikayətlərin araşdırılması və audit zamanı mühüm sübut kimi çıxış edə bilər.

Komissiyanın fəaliyyətində şəffaflıq, ədalətlilik və qərəzsizlik əsas prinsip kimi qəbul olunur. Əgər komissiya üzvlərindən hər hansı biri maraqlı şəxs hesab olunursa, o, qiymətləndirmədə iştirak etməməlidir. Bu, maraqların toqquşmasının qarşısını almaq üçün vacibdir.

Dövlət satınalmalarında şəffaflıq və səmərəlilik komissiyanın düzgün və məsuliyyətli fəaliyyəti ilə birbaşa əlaqəlidir. Ona görə də komissiya üzvlərinin peşəkarlığı və etik davranışları vacib amillər sayılır. (Satınalma sahəsində sertifikat peşəkarlığı sübut edəcək sənədlərdəndir)

Nəticə etibarilə, satınalma komissiyası dövlət satınalma mexanizminin təməl sütunlarından biridir. Onun düzgün fəaliyyəti dövlət vəsaitlərinin səmərəli istifadəsi, korrupsiya risklərinin azaldılması və ictimai etimadın təmin olunması baxımından mühüm rol oynayır.

Beynəlxalq təcrübə və müqayisə

Dövlət satınalmalarında satınalma komissiyasının fəaliyyəti beynəlxalq təcrübədə də geniş yayılmışdır. Müxtəlif ölkələrdə komissiyanın formalaşması, funksiyaları və qərar qəbuletmə mexanizmləri ölkənin hüquqi və institusional çərçivəsinə uyğun dəyişir. Aşağıda bəzi ölkələrin təcrübəsinə və Azərbaycanın sistemi ilə müqayisəsinə nəzər salaq.

Türkiyə: Türkiyədə dövlət satınalmaları “Kamu İhale Kurumu” tərəfindən tənzimlənir. Satınalma komissiyası adətən 5-7 üzvdən ibarət olur və satınalma təşkilatı tərəfindən təyin edilir. Üzvlər əsasən texniki və hüquqi biliklərə malik şəxslər olur. Qiymətləndirmə zamanı şəffaflığa xüsusi önəm verilir və qərarların əsaslandırılması məcburidir. Azərbaycanda da bu baxımdan oxşarlıq mövcuddur.

Gürcüstan: Gürcüstan dövlət satınalmalarında yüksək səviyyədə rəqəmsallaşmaya keçmişdir. Elektron sistem üzərindən aparılan prosedurlar nəticəsində satınalma komissiyası daha çox sistem üzərindən təhlil və qərarvermə funksiyası yerinə yetirir. Komissiya üzvləri şəffaf şəkildə təyin olunur və qərarlar real vaxtda ictimaiyyətə açıq elan edilir.

Böyük Britaniya: Burada satınalma qərarları mərkəzləşdirilmiş strukturlar və ya ekspert qrupları tərəfindən verilir. Klassik satınalma komissiyası anlayışı əvəzinə, peşəkar satınalma qrupları fəaliyyət göstərir. Bu da qərarların daha peşəkar və sürətli verilməsini təmin edir.

Oxşar cəhətlər: Demək olar ki, bütün ölkələrdə komissiya üzvlərinin qərəzsizliyi və maraqların toqquşmaması prinsipi qorunur. Qiymətləndirmə meyarlarının əvvəlcədən müəyyən edilməsi və şəffaflıq ümumi prinsip kimi qəbul olunur.

Fərqli cəhətlər: Bəzi ölkələrdə komissiya üzvlərinin sertifikatlaşdırılması və davamlı təlimlərə cəlb olunması tələb olunur, bu isə Azərbaycanda sistemli şəkildə tətbiq olunmur.

Ümumilikdə, beynəlxalq təcrübə göstərir ki, komissiyanın effektivliyi şəffaflıq, rəqəmsallaşma və peşəkar hazırlıqla birbaşa bağlıdır. Azərbaycan da bu istiqamətdə müəyyən addımlar atır və beynəlxalq standartlara yaxınlaşmaq üçün potensiala malikdir.